هامون در فرهنگ واژه ها
١ - زمین هموار - خشکی : واژه نامه ی نوین تالیف محمد قریب
٢ - دشت و صحرا و زمین هموار خالی از بلندی و پستی که به تازی قاع خوانند (ناظم الاطباء) (انجمن آرا) (برهان) - ساده - صحرای بی درخت - قاع صفصف - براز - عراء (یادداشت دهخدا) : تارنمای لغت نامه دهخدا
٣ - هامون می‌تواند به موارد زیر اشاره کند:
دریاچه هامون، دریاچه‌ای در شهرستان زابل
هامون جازموریان دریاچه‌ای در استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان
هامون صابری (شاپوری)، بخشی از دریاچه هامون
هامون پوزک بخشی از دریاچه هامون
شهرستان هامون، از توابع استان سیستان و بلوچستان
هامون، فیلمی از داریوش مهرجویی
کراولی هامون، از شخصیت‌های کارتونی ژاپنی
هامون یا هامُن، به معنی دشت : تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا

دریاچه ی هامون در کیش زرتشت و در تاریخ
١ - دریاچه ی هامون در کیش زرتشت دریاچه ی مقدسی می باشد و زرتشتیان اعتقاد دارند که منجی آخرالزمان از این دریاچه ظهور خواهد نمود:  تارنمای کانس اویا
٢ - نام دریاچه هامون در اوستا (کانس اویا) آمده و در پهلوی (کیانسی) ور در کتب فارسی (کانفسه) آمده است. در یشت نوزدهم که نام زامیادیشت معروف است (بند ٦٦) آمده است که مرکزیت دین زرتشت، سرزمینهای پیرامون دریاچه کیانسیه است و گاهی با کلمه (آپ) امیخته و بصورت (کیانسی آپ) آمده است. هامون اسمی است که بعدها به این دریاچه داده شد. سابقه تاریخی این دریاچه نشان می دهد که در ایران قدیم از لحاظ مذهبی دارای تقدس بوده، چنانکه استاد پورداوود می گوید: شرافت هامون در این است که در آینده سه پسر از پشت پیغمبر(زرتشت) از کنار آن ظهور خواهندکرد که هر یک به فاصله هزار سال از همدیگر پا به عرصه وجود خواهندگذاشت. بدین ترتیب بنا به تفصیل کتب تاریخی، فروهرها برای نگهداری نسل آینده زرتشت به دریاچه کیانسی(هامون) گماشته شده اند. بنابر روایات مذهبی زرتشتیان، عالم از بدو خلقت روح تا پایان به دوازده دوره هزارساله تقسیم می شود که دهمین هزاره(هزاره هوشیدر) سپس (هزاره هوشیدرماه) و در آخر (هزاره سوشیانت) است.
گذشته از کتب پهلوی، به تکرار در خود اوستا(کانس اویا) یا دریاچه هامون محل ظهور سوشیانت خوانده شده و در فقره های ٩٢-٩٦ زامیادیشت آمده که سوشیانت پیک اهورامزدا پسر (ویست تئوروئیری) بدان هنگام که از آب کیانسی بدرآید، گرزی پیروزمند در دست دارد. در فقره ٦٦ زامیادیشت چنین آمده است: فر کیانی، از آن کسی است که شهریاری وی از آنجایی که رود هیرمند، دریاچه کیانسیه(هامون) را تشکیل می دهد، برخاسته است. آنجایی که کوه اوشیدم جای دارد و از گرداگرد آن آب بسیار از کوهها سازیر شده است.
بسیاری از محققان معتقدند که کوه اوشیدم یا اوشیدر در سیستان است و جایی که رود هیرمند، دریاچه هامون را تشکیل داده همانا کوه خواجه است. زیرا دردشت سیستان غیر از کوه خواجه، هیچ پشته سنگی دیگری وجود ندارد تا هیرمند بر پیرامون آن بریزد. بنابراین کوه خواجه از روزگاران گذشته و از عهد بززگی وسرافرازی ایران، پرستشگاه پاک دینان و مسکن پارسیان و جایگاه عبادت بزرگان دین مزدیسنا بوده و امروز نیز نزد مردم مسلمان سیستان از قداست خاصی برخوردار است. به عبارتی جشنهای نوروزی کوه خواجه که بسیاری به آنها اشاره دارند، شاید ریشه ای در زمان باستان داشته باشد، از زمانی که معتقدان زرتشتی به انتظار ظهور سوشیانت درآن جمع می شده اند و تا به امروز نیز باقی مانده است. در زمانی نه چندان در آیین بعضی از مردم سیستان که در آبادی های کنار دریاچه هامون خانه داشتند، این بود که شبی که فردایش نوروز بود، دختر زیبایی را بر اشتری آذین شده سوار می کردند و به کنار دریاچه می بردند. در آنجا گروه مردان دور از اجتماع زنان و دختران به کناری می رفتند و به شادی و ساز و آواز می پرداختند و زنان دختر زیبا را که اوشیدر نام نهاده بودند، برهنه داخل آب می نمودند و تا نیمه شب به رقص و ترانه خوانی و شور و نشاط می پرداختند. پس از آن دختر را به همان آیین به خانه باز میگرداندند. این رسم بی گمان اشارتی به باورهای زرتشتیان دارد که ذکر می شود.
در مورد تولد سوشیانت، موعود منتظر زرتشتیان، گفته شده است که در آخر دوازدهمین هزاره، دوشیزه ای از خاندان بهروز در دیاچه هامون خود را می شوید و آبستن می شود، از او سوشیانت، آخرین آفریده اهورامزدا، روی به جهان خواهد نمود و چون به سن سی سالگی رسید امانت رسالت مزدیسنا به وی واگذار می شود. در آن روز خورشید در وسط آسمان بی حرکت می ماند و بدین وسیله ظهور سوشیانت به جهانیان بشارت داده خواهدشد: تارنمای هامون٣٠٠ و تارنمای دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا
٣ - تیمورلنگ از این دریاچه چنین یاد می‌کند: امیر سیستان مرا سوار برکشتی کرد و روی دریاچه هامون گردش داد وبه من گفت که در دوره ی رستم وسعت این دریا بیش از این بود که می‌بینی. مولف حدودالعالم می‌نویسد: دریای زره به سیستان است که گرد آن سی فرسنگ است، اندر پهنای او هشت فرسنگ وگاه آب این دریا چندان بود که از رودی خیزد که از کرمان بگذرد وبه دریای اعظم ریزد: کتاب منم تیمور جهانگشا، ترجمه ی ذبیح الله  منصوری - تهران -چاپ مروی - ۱۳۶۹ -ص۹۲

دریاچه ی هامون و پژوهش های علمی
١ - نمونه برداري از درياچه هاي هامون و پريشان : وحيد چگيني رييس پژوهشگاه اقيانوس شناسي گفت: نمونه برداري از درياچه هاي هامون و پريشان انجام شده است و در حال حاضر كارشناسان حوزه محيط زيست دريايي در حال مطالعه و بررسي اين نمونه ها هستند. وي درگفت و گو با خبرنگار علمي ايرنا افزود: مطالعه و بررسي مسايل زيست محيطي درياچه هاي كشور نيز جزو برنامه هاي پژوهشگاه اقيانوس شناسي است .مطالعه بر روي نمونه هاي برداشته شده از آب و رسوبات كف اين درياچه ها باهدف متوقف كردن پديده ريزگردها و جلوگيري از خشك شدن اين درياچه ها انجام شده است.
وي خاطرنشان كرد:علت اصلي بروز پديده ريزگرد كه ۲۳ استان كشوررا درگير كرده است ، خشك شدن تالاب ها و درياچه هاي داخلي و خارجي است كه اين موضوع موجب از بين رفتن پوشش گياهي و در نهايت ايجاد گرد و غبار و ريزگرد مي شود.
چگيني ادامه داد: اكنون بيشترين منبع بروز گرد و غبار از كشورهاي عراق، عربستان، اردن و سوريه است كه سهم عراق در بين اين كشورها از همه بيشتر است. اكنون كارشناسان پژوهشگاه اقيانوس شناسي مطالعات زيادي را بر روي خليج فارس ، درياي عمان و درياي خزر انجام داده اند اما با توجه به اهميت درياچه ها در حفظ اكو سيستم زيست محيطي، اين پژوهشگاه برنامه هايي را براي مطالعه بر روي اين حوضه هاي آبي تهيه كرده است...وي گفت: خشك شدن درياچه هامون تاثير منفي بر روي زندگي مردم منطقه سيستان و بلوچستان داشته است . اين در حالي است كه خشك شدن اروميه تاثير بدتري بر روي زندگي مردم خواهد داشت زيرا خشك شدن درياچه اروميه موجب بروز ريزگردهاي نمكي مي شود و اين فاجعه تمام مناطق اطراف را تحت تاثير قرار مي دهد: تارنمای ايرنا
٢ - اثرات اقتصادي اجتماعي آب درياچه هامون : زندگي مردم سيستان قرنها است كه به آب رودخانه هيرمند و درياچه هامون جهت كشاورزي وابسته مي باشد. لذا رودخانه هيرمند و درياچه هامون مهمترين علل وجود تمدنهاي باستاني در سيستان بوده و هر دو در شكل گيري تمدنهاي اين منطقه نقش داشته اند. اين دو منبع همانقدر كه در گسترش، رشد و شكل گيري تمدنهاي اين ناحيه موثر بوده اند در نابودي تمدنها نيز سهمي داشته اند. به طوري كه كمي و زيادي آب هيرمند و در نتيجه ازدياد يا كاهش وسعت درياچه هامون و جابجايي مسير هيرمند در تخريب و جابجايي تمدنها دخيل بوده است. منطقه مورد مطالعه با 15197 كيلومترمربع مساحت در شمال استان سيستان وبلوچستان ودر شرق ايران واقع شده است.از نظر ويژگي هاي اجتماعي درحال حاضر تراكم نسبي جمعيت در پهنه استان6/6نفر درهركيلومتر مربع است.شهرستان زابل باميزان تراكم 8/21 نفر در هر كيلومتر مربع بالاترين ميزان تراكم در سطح استان را دارا است.از اثرات خشكسالي برروي محيط اجتماعي ميتوان به كاهش سهم اشتغال در كشاورزي ودامداري وجايگزيني مشاغل خدماتي،فروش،بازرگاني وواسطه گري ،قاچاق كالا،مهاجرت،فروش دام زنده به افغانستان،كم شدن تعداد دامها،افزايش وگسترش بيماري ها را نام برد.از اثرات خشكسالي بر محيط طبيعي نيز مي توان به خشك شدن تالابهاي هامون كه حيات اقتصادي ،اجتماعي،جانوري وگياهي سيستان به آن وابسته است،تخريب پوشش گياهي ومصنوعي منطقه،كاهش سطح زير كشت زمين هاي كشاورزي ،كم شدن تعدادپرندگان مهاجر،گونه هاي جانوري كه زيستگاه اصلي خودراازدست داده اند اشاره كرد.از جمله راهكارهاي قابل ارائه براي كاهش اثرات خشكسالي مي توان به موارد زير اشاره كرد:توجه به مديريت خشكسالي در سطح كلان ونيز جايگزيني مديريت خطرپذيري به جاي راهبرد مديريت بحران،توليد،پايش،اطلاع رساني،شخم عمود بر جهت باد در منطقه،توسعه كشت محصولات زراعي ودرختان مقاوم به خشكي نظير تاغ،سورگوم،اسكنبيل،وغيره،ذخيره سازي ونگهداري سيلابهاي هيرمند در گودال هاي طبيعي وايجاد گودالهاي مصنوعي جديد براي زمانهاي كم آبي،تغيير سيستم آبرساني در منطقه،باردارنمودن مصنوعي ابرهادر شرق كشور،مداومت دولت درزمينه افزايش حق آبه به ايران ومناسبات وروابط خارجي بادولت جديد افغانستان،تغيير الگوي مصرف آب در فرهنگ مردم واستفاده ازبذر كم مصرف ومقاوم تر در مقابل كم آبي (مرتضي فرجي و محمدعلي عزيزاقلي): تارنمای سیویلیکا

دریاچه ی هامون و نوشتارها
١ - چه کسی برای دریاچه هامون خواهد گریست؟ قصه مرگ تدریجی هامون که در کتب اوستایی و شاهنامه از آن یاد شده است داستان محرومیت سرزمینی است تب‌دار که در هـُرم و گرمای خورشید سیستان شناور است و بر امواج وهم‌انگیز تالاب‌های خشک شده‌اش تمامی ارواح شریر و بی‌مهری‌های ممتد خودی‌های بی‌احساس و همسایه نامهربان به کمین معاش مستمندان نشسته‌اند. در حالی که در طی سالهای گذشته لنز رسانه ها بر روی دریاچه ارومیه در شمال غرب کشور متمرکز شده بود، در آنسوی مملکت یعنی در جنوب شرق کشور بزرگترین دریاچه آب شیرین فلات ایران به مرگی تدریجی محکوم شد و مـُرد و هیچکس بر شنزارهای تناسه زده هامون اشکی نریخت. هامون نـمـُرد، بلکه پنجه های بی عاطفه و سرد دولت افغانستان بر گلوگاه هیرمند و بی تفاوتی دولتمردان بی کفایت مرکز نشین در تهران هامون را به مرگی تدریجی محکوم کردند و بهمراه آن هزاران خانوار سیستانی را آواره و خانه به دوش نمودند. زمانی نه چندان دور سیستان به برکت هامون یعنی سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه، انبار غله ایران محسوب می شد.
بر اساس پایگاه اطلاع رسانی کویرها و بیابانهای ایران درياچه هامون به عنوان هفتمين تالاب بين المللي جهان و بزرگ ترين درياچه آب شيرين كشور تقريباً براي هميشه از روي نقشه جغرافيايي پاك شد . درياچه اي كه تا كمتر از دو دهه قبل هر ساله پذيراي بيش از يك ميليون پرنده مهاجر بود . با نابودي هامون بیش از ۱۵ هزار صياد بيكار شدند و زناني كه با بهره گيري از ني هاي درياچه به توليد صنايع دستي اشتغال داشتند منبع درآمد خود را از دست دادند . علاوه بر کشاورزان بیشمار، دامداران سيستاني با ۱۲۰ هزار رأس گاوي كه تا ديروز در ۷۰ هزار هكتار از اراضي درياچه چرا مي كردند مهاجرت كردند و ۸۰۰ روستا تحت تاثير هجوم شن هاي روان درياچه قرار گرفته است. درياچه اي كه سالانه ۱۲ هزار تن ماهي از آن صيد مي شد امروز يك بستر خشك و تفتيده است. شايد اگر مطالعه دقيقي صورت مي گرفت مشخص مي شد كه نابودي هامون بزرگ ترين پديده پناهندگي و آوارگان زيست محيطي در كشور را رقم زده است. هامون اینک به پهنه وسیع و لم یزرعی تبدیل شده است که در میان طوفان شن و غبار بادهای موسمی نظاره گر گیسوان آشفته دخترکان سیستانی و لبان تناسه بسته پسربچگان بیشماری است که همانند پرندگان مهاجر هامون به سرزمین های دوردست کوچ می کنند ـ پرندگانی که هرگز به ریگزار هامون باز نخوهند گشت... شوربختانه نمایندگان ولایتمدار و انتصابی استان در مجلس شورای اسلامی نیز در طی دو دهه گذشته با فرصت طلبی و خودخواهی سکوت را در مقابل مرگ تدریجی هامون پیشه نمودند، و کشاورزان، دامداران و صیادان درمانده سیستانی شاهد جان دادن تدریجی هامون در مقابل چشمان اشکبار خود بودند. چشمانی که اینک همانند هامون از اشک تهی شده اند و در طوفان بی امان شن و نامیدی برای گریز از این سرنوشت محتوم در جستجوی روزنه فرار بسوی سرزمین های امیدآور دیگری هستند. هامون مـُرد! و هیچ تحلیلگر و فعال محیط زیست در سوگ آن نگریست و نه طوماری برای نجات آن جمع شد و نه مرثیه ای تسلیت گونه در سوگ هامون سروده شد. هامون در تنهایی خویش مـُرد! اما امیدوارم دولت آقای روحانی هر چه زودتر به داد بینوایان رها شده در طوفان شن سیستان برسد! شاید هم طوفان ماسه و ریزگردها اجابت دعای پیرزنان سیستانی است که نجوا می کنند: آی هامون از غم تو اشک هایم خون شده ! خاک ها بفرست تا بر سر کنم! (عبدالستار دوشوکی): تارنمای گویا
٢ -کسی به فکر هامون نیست/ سومین دریاچه بزرگ ایران نجات پیدا می‌کند؟/ چرا هامون به این روز افتاد؟ هر چند عده‌ای افغانستان را به عنوان متهم اصلی نابودی هامون می‌دانند و می‌گویند بسته شدن آب ورودی از سمت کشور افغانستان و پرداخت نکردن حق‌آبه دریاچه از طرف این کشور باعث شده این دریاچه خشک شود، اما کارشناسان معتقدند در این قضیه نباید نقش مسئولان کشور خودمان را هم نادیده گرفت. دکتر بهروز دهزاد، متخصص محیط زیست و کارشناس اکولوژی در زمینه آب‌های داخلی درباره این موضوع می‌گوید: خشک شدن هامون و آن هم به صورت متوالی دوستداران محیط زیست را نگران می‌کند و علاوه بر آن که نظر اقتصادی روی زندگی مردم منطقه تاثیرگذار است، از نظر زیست محیطی با ایجاد توفان‌های شنی و بادهای شدید زندگی و فعالیت‌های روزانه مردم را به خطر می‌اندازد به طوری که مهاجرت‌های بزرگ را به وجود آورده که پیامدهای اجتماعی خاص خود را به همراه خواهد داشت. دهزاد تاکید می‌کند: در کنار تمام این‌ها، اما این را هم باید گفت که خشک شدن هامون بخشی از زندگی آن است و این جزو ویژگی‌هایش است که در دوره‌هایی خشک و در دوره‌هایی پر آب شود؛ بنابراین اگر اعتماد از دست رفته بین کشورها برقرار شود، اگر مسئولان سازمان محیط زیست و وزارت نیرو به درستی وارد عمل شوند و بتوانند کاری کنند که آب در هیرمند جاری شود، هامون می‌تواند مجددا احیا شود. در کنار گفته‌های امیدوارکننده این کارشناس که اگر همتی وجود داشته باشد می‌توان این بیمار ارزشمند کشورمان را نجات داد... باقر حسینی نماینده زابل، زهک و هیرمند با خبر دادن از تشکیل فراکسیون احیای دریاچه هامون می‌گوید: دریاچه هامون از جهات مختلف اهمیت دارد بنابراین تلاش برای احیای این دریاچه نتیجه مثبتی در تقویت توسعه استان خواهد داشت. و ی همچنین می‌گوید: باتوجه به اهمیت این موضوع زیست ‌محیطی، لازم است مسئولان اقدامات لازم برای احیای این دریاچه را با جدیت دنبال کنند.
حالا باید دید این امیدواری‌ها و خبرهای خوش فقط در حد همین گزارش و یکی دو خبر و گزارش دیگر باقی می‌مانند یا قرار است به صورت علمی و عملی کاری صورت بگیرد، آستین‌ها بالا زده شود و محیط زیست کشورمان به روزهای خوش لبخند بزند (فهیمه حسن‌میری): تارنمای خبرآنلاین

هامون و فیلم ها
١ - هامون، فیلمی از داریوش مهرجویی
https://www.youtube.com/watch?v=ExRT_iHZbcQ
٢ - پیرامون خشک شدن تالاب هامون
https://www.youtube.com/watch?v=Z_uhF9zgiUc

هامون و سروده ها

١ - هامون در زنجیر برخی از سروده های این زمانه

هنوز شیهه ی اسبان بی شکیب مغول ها/ بلند می شود از خلوت مزارع یونجه
هنوز تاجر یزدی ‚ کنار جاده ی ادویه/ به بوی امتعه ی هند می رود از هوش
و در کرانه ی هامون هنوز می شنوی/ بدی تمام زمین را فرا گرفت
هزار سال گذشت صدای آب تنی کردنی به گوش نیامد
و عکس پیکر دوشیزه ای در آب نیفتاد... : سهراب سپهری

یه جای نقشه ی بزرگ دنیا/ یه کشور پر از بهشت و دریا
یه سرزمین ، پر از رز و شقایق/ مهد_ یه عالم ، آدمای عاشق
یه جا که خشکی و بلندی داره/ تو قدمتش حافظ و سعدی داره
یه عالمه معدن احساس داره/ کوچه هاش عطر زنبق و یاس داره...
خزر ، دنا ، زاگرس و اترک داره/ کلی چیزای تازه و تک داره
تو عاشقاش لیلی و مجنون داره/ کویر و دریاچه و هامون داره... : مریم حیدرزاده

ما در کجای گرم تماشا/ از مرز سبز دور افتادیم که ناگاه خویش را
در پای برج تاریک در پرتو گزنده ی خون یافتیم؟
نه اینکه ما وقتی که بر کرانه ی هامون از خواب های آبی ناهید افتادیم
فقط در اشتیاق تماشا بودیم؟
حالا به من بگویید کجای دریا ها جنگ است که رودخانه ها باز
با آستین پر از سنگ می روند؟ منوچهر آتشی

آن را که در هوای تو یک دم شکیب نیست/ با نامه ای اگر بنوازی غریب نیست
امشب خیالت از تو به ما با صفاتر است/ چون دست او به گردن و دست رقیب نیست
اشک همین صفای تو دارد ولی چه سود/ آینه ی تمام نمای حبیب نیست
فریاد ها که چون نی ام از دست روزگار/ صد ناله هست و از لب جانان نصیب نیست
سیلاب کوه و دره و هامون یکی کند/ در آستان عشق فراز و نشیب نیست
آن برق را که می گذرد سرخوش از افق/ پروای آشیانه ی این عندلیب نیست: دکتر شفیعی کدکنی
 
٢ - سروده ای از همین نگارنده با اشاره به خشکیدن بستر رودخانه های زاینده رود و ارومیه و دریاچه ی هامون

سرد است اين زمانه و اوضاع مكدر است
احوال عاشقان وطن سخت مضطر است
با سنگ هاي بسته و سگ هاي باز شهر
بنگر چگونه عهد و زما ن با ستمگر است
دوران پا يكوبي و بزم و نشا ط رفت
هرجا كه رو نهي ، همه رفتار ديگر است
ديگر نه عاشقي ، كه بخواند سرود عشق
ديگر نه دلبري كه د لش برتو باور است...
ديگرنه شور و جوش در ا ين قوم پرخروش
ديگر نه فكر كشور و ﺁينده درسر است
دراين فضاي وحشت و تا ريك و پرهرا س
بلبل سكوت كرده و گل غنچه پرپر است
خورشید پرفروغ نه د يگر منور است
سرد است اين زمانه و اوضاع مكدر است
دریای پرخروش، خموش است و بی نهیب
وان خوشه های باغ، چه بی بار وبی بر است
آن کوه استوار ، چه ریزش نموده است
وا ن رود و جویبار ، چه خشکیده بستر است...
ماتم گرفته عشق و به هرکوی این دیار
آن پرچم_ سیاه_ عزا ، بر سر_ در است
ابر است آسمان و فضا بغض کرده است
ا نبوه_ با ر_ غم به بسا جان و پیکر است
احوال عاشقان وطن سخت مضطر است
سرد است اين زمانه و اوضاع مكدر است
 

دکتر منوچهر سعادت نوری

http://saadatnoury.blogspot.ca/2011/07/blog-post_702.html
 

گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/